Woorden als e-health, mobile health, blended care, hybride zorg, online zorg en digitalisering van de zorg, nemen een steeds vastere positie aan binnen de zorg. We hoeven de vakbladen en statistieken er maar op na te slaan en we lezen het ene na het andere succesverhaal over digitale toepassingen in de zorg. Ook zien we stijgende lijnen in het gebruik van digitale tools, zoals wearables, zorgapps en patiëntportalen. In de E-healthmonitor 2021 blijkt dat het gebruik van digitale zorg, vergeleken met het vorige meetmoment in 2019, in alle zorgsectoren gegroeid is.
De politiek, zorgverzekeraars, de patiëntenfederatie en brancheorganisaties, allemaal zien ze in dat digitalisering een hele belangrijke rol kan vervullen in de zorgontwikkelingen die we als samenleving het hoofd moeten bieden. Zorg1 is een belangrijke schakel tussen beleid en werkvloer. Zeker in het licht dat digitalisering onderdeel wordt van de zorginkoop afspraken en de productfinanciering de ruimte biedt om dit te gaan doorvoeren, zien wij een belangrijke rol voor Zorg1 om u ook op dit vlak zo goed mogelijk te informeren en begeleiden. Wij hebben daarom vijf ontwikkelingen binnen de fysiotherapiebranche, waar digitalisering een hele belangrijke rol in vervult of in kan vervullen, in kaart gebracht en belangrijke stakeholders om hun mening gevraagd.
# 1 Stijgende zorgvraag en arbeidsschaarste
De stijgende zorgvraag en het toenemende personeelstekort zijn belangrijke ontwikkelingen waar wij binnen de zorg steeds meer mee te maken krijgen. De toegankelijkheid van zorg komt daardoor onder grote druk te staan. Het KNGF dringt er bij de Tweede Kamer op aan om concrete afspraken te maken over passende zorg. Een onderdeel daarvan is de fysiotherapie beter toegankelijk te maken. Want, met de inzet van fysiotherapie op het juiste moment, wordt duurder zorggebruik voorkomen. Digitalisering kan hier een belangrijke rol in vervullen. Door digitalisering zijn we niet meer plaats- en tijdsgebonden. We kunnen bijvoorbeeld meekijken bij mensen thuis, zonder er fysiek aanwezig te zijn. Online oefenprogramma’s meegeven en van een afstand coördineren of het goed wordt uitgevoerd. Cliënten zelf al online een vragenlijst laten invullen, voorafgaand aan de afspraak. Dit zijn slechts een aantal voorbeelden van de kansen die digitalisering biedt om de stijgende zorgvraag en arbeidsschaarste met elkaar aan te gaan.
Gijs van den Boogaart, VGZ: “Wij zien digitalisering als kans en als belangrijke ontwikkeling die wij verder willen versnellen om een antwoord te kunnen geven op de stijgende zorgvraag en het personeelstekort. Allereerst kan digitalisering de zorg plaats- en tijdonafhankelijk maken waardoor spreiding van zorg mogelijk wordt. Digitalisering draagt ook bij aan de verplaatsing van de zorg, zodat er verderop in de zorgketen minder zorg geleverd hoeft te worden. Dit gaat de druk op de arbeidsmarkt ook verlagen. Digitalsering kan ook de kwaliteit van zorg verbeteren. Door digitialisering ontstaan er andere vormen van zorg zoals telemonitoring, daarmee kun je 24/7 meten. En is het mogelijk om informatie in kleine brokjes verspreid over de tijd aan te bieden.”
# 2 Veranderende cliëntbehoefte
De cliënt is vandaag de dag digitaler, maar is tegelijkertijd ook kritischer in zijn zoektocht naar de juiste zorgverlener en vraagt zelf steeds meer naar digitale zorgoplossingen. cliënten willen steeds meer de regie krijgen over hun eigen gezondheid en zelf hun eigen medische gegevens in kunnen zien. Van bloedgroep en medicijnen tot de medische gegevens van de huisarts, ziekenhuis, laboratorium en fysiotherapeut.
Ook in het brancherapport van ABN AMRO valt te lezen dat e-health als een goed hulpmiddel wordt gezien om cliënten gerichter te kunnen behandelen en om therapietrouw te bevorderen. De digitale toepassingen zijn inmiddels legio. Van online afspraken kunnen maken tot en met videoconsulten, online oefenprogramma’s- en leefstijlprogramma’s waarmee mensen thuis aan de slag kunnen. Het is voor de fysiotherapeut belangrijk om na te denken over welke toepassing voor de praktijk van toegevoegde waarde is.
“Soms wordt er nog te ingewikkeld gedacht over digitalisering terwijl het juist op heel veel vlakken om automatisering draait.”
Charlotte van Laar, ABN AMRO: “De cliënt is zorgconsument. Als een cliënt er klaar voor is, moet je digitale zorg kunnen aanbieden. Ik denk dat daar nog veel te winnen valt. Er zijn nog steeds fysiotherapeuten die tijdens de behandeling nog zelf de telefoon opnemen. Dat hoeft toch echt niet meer in deze tijd. Dat kun je makkelijk automatiseren. Soms wordt er nog te ingewikkeld gedacht over digitalisering terwijl het juist op heel veel vlakken om automatisering draait.”
Gijs van den Boogaart, VGZ: “ In de jaren 90 wilde niemand een gsm, maar omdat het aanbod verbeterde werd de vraag ook groter. Nu heeft iedereen een gsm. Wij merken uit klantonderzoeken dat verzekerden ook verwachten dat de zorg (deels) digitiaal geleverd wordt. Winkelen, bankzaken, vakantie’s al dit soort diensten worden deels of geheel digitaal geleverd. In de zorg is dat nog niet gewoon.”
Jelle Jouwsma, HealthTrain: “Cliënten kunnen zelf kiezen om gebruik te maken van MijnZorgApp. Wat wij terugzien in onze gebruiksdata is dat 1 op de 2 cliënten onze app in gebruik nemen. Drie jaar terug was het gebruik nog 1 op de 4. Dat is dus een duidelijke aantoonbare stijging in de vraag naar digitale ondersteuning in de zorg.”
Dianda Veldman, Patiëntenfederatie Nederland: “Iedereen die dat wil, moet gebruik kunnen maken van digitale zorgmogelijkheden. We zien dit als hulpmiddel naast gewone zorg met als doel meer eigen regie, beter zelfmanagement, gemak, betere kwaliteit van leven, meer inzicht in eigen zorg en mogelijkheden. Dat leidt tot beter passende zorg.”
# 3 Zelfredzaamheid, preventie en leefstijl
Preventieve zorg lijkt één van de oplossingen om de stijgende zorgkosten het hoofd te bieden. Beter voorkomen dan genezen is het motto. Preventie en zorg op maat zijn de sleutelwoorden. De grote zorgverzekeraars hebben bijna allemaal digitale leefstijlprogramma’s in hun aanbod omdat ze dat een goede aanvulling vinden op het bestaande aanbod. Ook in de fysiotherapiebranche zijn steeds meer leefstijlcoaches te vinden die cliënten begeleiden naar een gezondere leefstijl. Dit gebeurt steeds meer online.
Voor preventieve zorg op maat kan volgens onderzoek van TNO artificiële intelligentie (AI) een belangrijke rol spelen. Volgens hen kan het gebruik van artificial intelligence de zorgkwaliteit verbeteren en de kosten verlagen. Zorgverleners kunnen met behulp van AI beschikken over betere data, waarmee ze burgers kunnen helpen met persoonlijk advies en actieve ondersteuning. Het analyseren van persoonlijke data en het adviseren over gewenst gedrag, kan ons helpen gezond te blijven door onze levensstijl aan te passen. Hierdoor zal de druk op de zorg verminderen.
Gijs van den Boogaart, VGZ: “Cliënten kunnen dankzij digitalisering in hun eigen leefomgeving hun gezondheid beter managen als ze beschikking krijgen over goede informatie en digitale hulplijnen. Op deze manier helpt digitalisering aan het thema preventie en shift van zorg naar gezondheid.”
Charlotte van Laar, ABN AMRO: “Binnen ABN AMRO hebben we een mooi voorbeeld van digitale preventie. Alle medewerkers kunnen gebruik maken van een volledig online health-platform. Hier zit ook fysiotherapie in. Zo kunnen medewerkers volledig online geholpen worden met bijvoorbeeld het ergonomisch inrichten van hun werkplek. Er worden ook online oefeningen meegegeven om ervoor te zorgen dat medewerkers geen klachten ontwikkelen als zij heel de dag achter de computer zitten.”
Jelle Jouwsma, HealthTrain: “Stel een cliënt heeft lage rugpijn, dan kan de cliënt in MijnZorgApp alle juiste informatie vinden over lage rugpijn. Via video’s en animaties krijgt de cliënt tevens beweegadvies. Hierdoor krijgt een cliënt sneller grip op zijn klachten. Dat vergroot dus de zelfredzaamheid en een mogelijk onnodige stap richting de zorg.”
# 4 Betaalbaarheid zorg onder druk
De zorgkosten rijzen de pan uit. De zorgkosten moeten omlaag om de zorg betaalbaar en toegankelijk te houden. Steeds meer zorgverzekeraars omarmen digitalisering en zien daarin mogelijkheden om de zorg efficiënter in te richten, waardoor de kosten dalen. Het tij is aan het keren voor wat betreft het inkoopbeleid en de inrichting van de vergoedingsmodellen. Verzekeraars staan open voor ‘out-of-the-box’ ideeën en zijn bereid waar nodig af te stappen van traditionele inkoopvormen. Overheid en verzekeraars juichen innovatieve ontwikkelingen, zoals het Zorg1 Programmawerken, die de zorgkosten weten te drukken, toe. De steun van deze stakeholders wordt daarom alleen maar groter als er initiatieven zijn voor value based healthcare. Daarom is het belangrijk dat we als zorgbranche input blijven leveren op het gebied van innovatieve en meetbare behandelmethodes. Fysiotherapeuten investeren al jaren in onderzoek naar vormen van blended care en de inzet van e-health. Nu moeten er nog betere randvoorwaarden komen om e-health aan te kunnen bieden, zodat cliënten ook op afstand goed begeleid kunnen worden.
Gijs van den Boogaart VGZ: “Digitalisering gaat over kwaliteit van zorg en toegankelijkheid van zorg. Het heeft niet als primaire doel om de zorgkosten te drukken. Digitalisering gaat er met name toe helpen om een antwoord te geven op de toenemende zorgvraag. Je hebt de kans om de zorg anders te gaan organiseren. Doordat je de zorg beter om de cliënt heen kunt organiseren, zal de kwaliteit van zorg beter worden. Op die manier voorkom je zorgconsumptie die weinig toegevoegde waarde heeft. Dat zal uiteindelijk effect hebben op de zorgkosten.”
Jelle Jouwsma HealthTrain: “Ik zie een kostenbesparing doordat je met digitalisering onnodig werk kunt vervangen, zoals het inplannen of verzetten van een afspraak. Doorgaans neemt zo’n handeling ca. 5 minuten in beslag. De verwijzing kan ook digitaal verwerkt worden, nu wordt het verwijsbriefje geprint, de cliënt neemt het vervolgens mee en vervolgens wordt het opnieuw gescand bij het volgende zorgloket om het weer digitaal beschikbaar te hebben. Dat kan natuurlijk digitaler en gemakkelijker.
Een ander aspect, dat vaak onderbelicht is, zijn de logistieke kosten. Door veel meer digitaal af te stemmen en te communiceren kun je de logistieke keten efficiënter inrichten. Met digitalisering kun je reiskosten reduceren, parkeer- en benzinekosten vermijden, en de belasting op het milieu verminderen.”
#5 Multidisciplinaire samenwerking
Beleidsmakers en zorgprofessionals geven aan dat het belangrijk is dat er beter samengewerkt gaat worden binnen, maar ook over de lijnen heen. Verzekeraars adviseren zorgorganisaties om meer samen met elkaar op te trekken en meer als groep naar buiten toe te treden. Hierdoor zien we al jaren steeds meer gezondheidscentra komen.
Het KNGF zegt hierover: “Om de cliënt altijd de best passende zorg te bieden, moeten fysiotherapeuten en andere zorgverleners elkaar blindelings kunnen vinden. Die sector overstijgende samenwerking komt nog beperkt tot stand. Fysiotherapiepraktijken die deel uitmaken van een gezondheidscentrum of paramedisch centrum weten andere disciplines goed te vinden en samenwerkingsverbanden worden op eigen houtje geregeld. Het NZa constateert dat de daarvoor bestemde gelden niet altijd op de juiste plekken terecht komen. Bijvoorbeeld wel bij de huisarts en niet bij de fysiotherapeut. Op dat terrein is dus ook nog werk aan de winkel.”
Gijs van den Boogaart VGZ: “Het eilandjes denken is sterk aan het afnemen, maar de digitale middelen zijn helaas nog niet overal even goed geregeld. We zien een versnipperd aanbod. In elke regio wordt de zorg op een andere manier georganiseerd. Verschillen tussen fysiotherapiepraktijken zijn groot. Er is meer behoefte aan digitale zorgpaden en digitale behandelprogramma’s die gemakkelijk implementeerbaar zijn zodat multi -disciplinaire samenwerking van de grond komt en goede voorbeelden (VGZ noemt dit good practices) op schaalbaar zijn.”
Charlotte van Laar ABN AMRO: “Het mooiste is als de huisarts, medisch specialist, fysiotherapeut en dergelijk hetzelfde systeem kunnen inzien. Zover zijn we nog niet. Maar dat is denk ik wel het ultieme doel, één systeem waar alle zorgverleners hun data kunnen inladen. Er zijn inmiddels veel mooie voorbeelden van digitalisering en automatisering maar het bereikt elkaar niet. We moeten de succesverhalen veel meer met elkaar delen en we zouden veel meer moeten leren van elkaar.”
Jelle Jouwsma HealthTrain: “Er valt veel beter samen te werken rondom een cliënt, in de hele ‘patient journey’ die hij doormaakt met de verschillende zorgverleners die daarbij betrokken zijn. Digitalisering leent zich daar heel goed voor. Er zijn al heel veel oplossingen voor beschikbaar. Het lijkt er ook op dat de behoefte groter is dan ooit. De technische mogelijkheden zijn er en koppelingen met bestaande systemen kunnen gemaakt worden. Nu de mensen nog die dit verder willen omarmen.”